Cà ri có phải là washoku không? Tại sao nói cà ri đóng túi là một phát minh vĩ đại của người Nhật?
(カレーは和食？レトルトカレーが日本人の偉大なる発明と言われる理由)

Vào năm 2013, washoku (hoà thực, từ chỉ món ăn truyền thống đặc trưng của người Nhật) đã được UNESCO ghi nhận là “di sản văn hóa phi vật thể”. Một trong những lí do chính mà Unesco công nhận washoku là “di sản văn hóa phi vật thể”, nằm ở yếu tố, washoku là một nét văn hoá ẩm thực biểu hiện được vẻ đẹp của thiên nhiên và sự thay đổi của các mùa.

Vậy thì, khi nói đến washoku, bạn thường nghĩ ngay đến món ăn nào? Có lẽ nhiều người sẽ nghĩ ngay đến là sushi, sashimi, tempura, soba. Với những món khác món ăn phổ biến khác như cà ri, ramen, liệu có phải là washoku không?

Cà ri Nhật khác với món cà ri thông thường thế nào?

Cơm Cà ri Nhật, nguồn ảnh: https://publicdomainq.net/

Ấn Độ là quốc gia sản sinh ra món cà ri. “Curry” trong tiếng Anh được cho là bắt nguồn từ chữ Tamil là “kari”, ngôn ngữ thuộc miền nam của Ấn Độ, có nghĩa là nước sốt. Ở Ấn Độ, món ăn nào sử dụng các loại gia vị như nghệ, thì là…làm gia vị tạo ra loại nước sốt thơm ngon được gọi là cà ri.

Người ta nói rằng món cà ri đã được du nhập vào Vương quốc Anh trong giới hoàng gia, quốc gia cai trị Ấn Độ vào thế kỷ 17. Sau đó, lan truyền đến các hộ gia đình bình dân vào cuối thế kỷ 18. Sau đó, bột cà ri được công ty Cross & Black well sản xuất, tung ra thị trường, và trở thành món ăn phổ biến ở các nước châu Âu.

Vào thời kì Minh Trị, bột cà ri của công ty Cross & Black well được du nhập và bày bán ở Nhật Bản. Vào giai đoạn giữa của thời Minh Trị, món ăn cà ri được giới thiệu ở các nhà hàng phương Tây có công thức giống như món cà ri phương Tây bây giờ. Vào giai đoạn cuối của thời kì Minh Trị, món cà ri Nhật được dân chúng đón nhận và biến tấu đa dạng và khác biệt. Udon cà ri, soba cà ri, cơm cà ri trở thành món rất được yêu thích ở các gia đình.

Nếu bạn đã từng thưởng thức cà ri Nhật, chắc chắn bạn sẽ cảm nhận rằng, đó là món có mùi vị, và kết cấu khác với món cà ri nước khác như cà ri Ấn Độ. Trước hết, đối với người Ấn Độ, cà ri là món súp với đầy đủ các thành phần khác như rau củ, thảo mộc, hành tây, thịt. Cà ri Nhật thì đặc, giống món hầm hơn là súp. Người Nhật thường chan hỗn hợp đậm đặc này lên cơm và thưởng thức.

Người Ấn Độ thường ăn cà ri với bánh mì, còn người Nhật, do có truyền thống dùng gạo để làm cơm nên họ thường ăn với cơm. Do đó, hễ nhắc đến cà ri Nhật, cơm cà ri là món phổ biến được nghĩ đến ngay lần đầu tiên. Mặc dù là món được du nhập từ nước ngoài vào Nhật Bản từ Minh Trị, món cà ri Nhật có con đường phát triển riêng biệt gắn liền với cây lúa.

Vậy thì, cà ri Nhật có phải là washoku không?

Có lẽ nhiều người sẽ cho rằng là không. Vì ngay cả cái tên của món ăn, care (カレー) là từ được phiên âm từ Curry trong tiếng Anh rồi. Harada Nobuo, giáo sư tại Đại học Kokushikan, tác giả cuốn sách “Washoku và văn hóa Nhật Bản”, cho rằng, nội dung của washoku thay đổi theo thời gian và theo tiến trình văn hóa với mối quan hệ tương hỗ với các quốc gia và khu vực khác nhau. Bà định nghĩa Washoku là “món ăn chỉ do người Nhật sáng tạo ra”. Các món ăn như cơm cà ri và ramen, mặc dù có sự giao thoa văn với văn hoá nước khác nhưng là các món do người Nhật phát triển với con đường riêng biệt nên được xem như là washoku.

Cà ri Nhật là thực phẩm đóng túi điển hình của Nhật

Nếu từng mua sắm ở các siêu thị Nhật, bạn sẽ thấy, ở quầy hàng thực phẩm đồ đóng gói có rất nhiều túi cà ri được đóng gói cẩn thận và đẹp mắt. Chỉ cần mở túi, hâm nóng (hoặc không cần hâm) là bạn có thể có được món cà ri ăn liền. Tiện dụng, đóng gói cẩn thận với bao bì đặc sắc, có lẽ chưa có quốc gia nào như Nhật Bản lại ưa chuộng ưa chuộng thực phẩm đóng túi đến vậy.

Thực phẩm đóng túi là một sáng kiến trong lĩnh vực quân sự của Hoa Kỳ. Sau đó, mặc dù Mỹ có động thái tung ra thị trường bán, nhưng trước Thế chiến thứ hai khi tủ lạnh điện là gia dụng rất phổ biến đối với nhiều gia đình ở Hoa Kỳ, thực phẩm đóng túi lại không được yêu thích.

Tuy nhiên, với Nhật Bản, nơi tủ lạnh không phổ biến như ở Mỹ trong thời gian này, với một số ưu điểm như “là thực phẩm ăn liền”, “có thể bảo quản ở nhiệt độ phòng trong nhiều tháng”, đã được rất nhiều người chấp nhận.

Đặc biệt, cà ri đóng gói là thực phẩm dự trữ đặc biệt hữu dụng khi gặp thiên tai như động đất. Ngon, nhiều dinh dưỡng, có thể bảo quản ở nhiệt độ thường, chỉ cần mở túi là có thể dùng ngay là những ưu điểm của món cà ri đóng gói được nhiều người lựa chọn.

Trong trận động đất Tohoku 2011, khi theo dõi những bản tin, tôi đã rất ấn tượng từ những nội dung chia sẽ của những người Nhật sống sót sau động đất.

“Mỳ li, cà ri đóng túi là cái đã cứu sống tôi”.

Có lẽ những lúc tâm trạng đang hoảng loạn vì mất điện dài ngày, đường xá bị chia cắt, trong lúc chờ tiếp tế từ ban cứu hộ, việc có thể thưởng thức một món dĩa cà ri, ngoài tác dụng no bụng ra, mùi thơm và hương vị mà món cà ri mang lại cũng mang đến nhiều sự ổn định tâm lí ghê gớm. 

Quả thực, với một đất nước thường xuyên phải đối mặt với hiểm hoạ thiên tai, cà ri đóng túi là một phát minh vĩ đại của người Nhật, cứu sống biết bao người.

Ánh Hiền