Bạn có thích cơm nắm không? Tìm hiểu lịch sử cơm nắm của Nhật Bản
(おにぎりの歴史)

Trong văn hoá ẩm thực của người Nhật, gạo là lương thực có vai trò rất quan trọng. Tuy nhiên, ngày nay, người Nhật lại có xu hướng không còn ăn cơm nhiều như trước. Trong khi đó, ở các cửa hàng tiện lợi, cơm nắm lại là một lựa chọn hàng đầu của người dân. Vào năm 2018, khi cửa hàng chuyên bán cơm nắm “Onigiri Asakusa Yadoroku” được tạp chí dành cho người sành ăn “Michelin”, cơm nắm của Nhật dần thu hút nhiều thực khách trên toàn thế giới. Vậy thì, cơm nắm có cứu được gạo Nhật không? Lần này, hãy cùng mình khám phá câu chuyện lịch sử thú vị về cơm nắm nhé.

Một hóa thạch cơm nắm được khai quật từ di tích của thời kỳ Yayoi

Người ta cho rằng nghề trồng lúa nước được truyền từ lục địa đến quần đảo Nhật Bản từ giữa đến cuối thời Yayoi. Và cơm nắm cũng xuất hiện trong khoảng thời gian gần bằng với sự ra đời của nghề trồng lúa. Có thể thấy rõ điều này qua di tích khảo cổ học được tìm thấy vào tháng 11 năm 1987 tại kh di tích Sugitani Chanobatake (杉谷チャノバタケ遺跡) ở thị trấn Kasai cũ (nay là thị trấn Nakanoto) thuộc tỉnh Ishikawa. Ở khu di tích này, các nhà khảo cổ học đã tìm thấy hoá thách được xác định là “cơm nắm lâu đời nhất của Nhật Bản” ở giữa thời kỳ Yayoi.

Cơm nắm là thức ăn thiêng liêng

Cơm nắm chúng ta ăn hàng ngày vốn dĩ là thức ăn thiêng liêng. Có giả thuyết cho rằng sở dĩ hoá thạch cơm nắm được tìm thấy “di tích Sugitani Chanobatake” có hình nón là do chúng mô phỏng ngọn núi từng là đối tượng thờ cúng. Cũng có giả thuyết cho rằng, từ thời cổ đại, khi gạo được truyền đến Nhật Bản, vốn dĩ gạo đã là một vật phẩm có tính linh thiêng, thường được dâng làm vật cúng cho các vị thần, nên cơm nắm cũng có hành vi mang tính tôn giáo tương tự như shimenawa.

Ngoài ra, cơm nắm cũng xuất hiện trong phần đầu của truyện cổ Nhật Bản, “Truyện cổ Genji”. Tuy nhiên, vào thời kì thời Heian, cơm nắm không được gọi là onigiri mà là “Tonjiki (屯食)”. Là món ăn thường được chuẩn bị trong các bữa tiệc của quý tộc và chủ yếu dùng để phục vụ cho các quan chức cấp thấp hơn. Ngoài ra, người ta tìm thấy hình ảnh cơm nắm được vẽ trong thời kỳ Muromach qua bức tranh cuộn nổi tiếng với tên gọi “Tửu phạn luận hội quyển (酒飯論絵巻).

Thời kì phát triển nở rộ của văn hoá cơm nắm

Trong thời kì chiến quốc, vì tính tiện dụng như dễ mang đi, gọn nhẹ, cơm nắm là lương thực hữu ích được các binh sĩ đem theo khi đi ra chiến trường. Bước vào thời kỳ Edo, khi các đường cao tốc như Tokaido được xây dựng cải thiện tạo thành một khu buôn bán, du lịch sầm uất, cơm nắm là thực phẩm được bày bán cho du khách. Cũng trong thời kỳ Edo, khi rong biển được trồng và sản xuất với số lượng tăng lên, cơm nắm rong biển cũng bắt đầu xuất hiện. Có thể thấy được sự phổ biến của cơm nắm trong thời kì này qua nhiều bức ukiyo-e. Điển hình là bức “東海道五十三次細見図会 藤沢” của hoạ sĩ Hiroshige Utagawa, vẽ các du khách đang ăn cơm nắm với một khung cảnh rất hài hước.

Khi hệ thống cửa hàng tiện lợi Seven-Eleven được thành lập tại Nhật Bản vào tháng 5 năm 1974, cơm nắm là một trong những món được bán ngay sau khi khai trương. Vào thời điểm đó, người ta thường quan niệm rằng cơm nắm là món nên được làm ở nhà, nhưng với những người sáng lập Seven-Eleven, họ cho rằng “nếu như nhiều người Nhật bận rộn thường mua cơm hộp và và bánh mì ở bên ngoài, tất nhiên nhu cầu mua cơm nắm cũng sẽ có.” Do đó, Seven-Eleven quyết định bán món cơm nắm trong lần đầu khai trương cửa hàng.

Cơm nắm cá ngừ sốt mayonnaise

Hiện tại, có khoảng 40 loại cơm nắm trong cửa hàng tiện lợi đang được bán tại các chuỗi cửa hàng. Nếu mua cơm ở các quầy hàng này, chắc hẳn bạn sẽ cảm thấy choáng ngợp trước số lượng phong phú của nó. Nổi tiếng trong số đó là cơm nắm cá ngừ sốt mayonnaise, được Seven-Eleven phát minh vào năm 1983. Người phụ trách phát triển sản phẩm đã sáng chế ra món này khi quan sát con trai mình trộn cá ngừ với mayonnaise, sau khi ăn thử và cảm thấy rất ngon, ông đã mô phỏng nó và tạo thành món cơm nắm cá ngừ sốt mayonnaise. Hiện nay, cơm nắm cá ngừ sốt mayonnaise đã trở thành món tiêu chuẩn tại các cửa hàng tiện lợi và là món cơm nắm được bán chạy nhất.

Cơm nắm là món thức ăn nhanh, quen thuộc mà Nhật Bản luôn tự hào. Chính sự ra đời của các cửa hàng tiện lợi đã làm tăng sự lựa chọn “mua và ăn” đối với cơm nắm. Để tạo ra những cơm nắm ngon hơn, các cửa hàng tiện lợi ở Nhật hiện rất chú trọng đến nguyên liệu như gạo và thành phần, phương pháp sản xuất. Đơn giản, dễ cầm nắm, với nhiều biến thể phong phú, cơm nắm có thể là một vị cứu tinh cho gạo khi nhiều người Nhật đang có xu hướng từ bỏ thói quen ăn cơm.